Buitenplaats Heiligenberg

Ligging

Leusden - Heiligenbergweg 5

Andere benaming

Hohorst, Hogehorst

Geschiedenis

In 995 werd Ansfried, graaf van Hoey in Teisterbant (België), bisschop van Utrecht (995 - 1010). Op doorreis in (Oud) Leusden liet hij zich eens met een bootje overvaren, een andere mogelijkheid om er te komen was er niet, naar de Hohorst. Dat was toen een dicht met bomen begroeide heuvel, met aan de westzijde wat nu de Lunterse Beek heet en aan de oostzijde een onafzienbare, moerassige wildernis. (Daar liggen nu o.a. Leusden-Centrum, Leusden-Zuid, Stoutenburg en Achterveld.)

Aangezien dit gebied kloosterbezit was, liet Ansfried op de Hohorst het geboomte uitdunnen en de top van de heuvel afvlakken. Daar stichtte hij een Benedictijner klooster(tje) voor zes monniken. Zo ontstond de abdij van St. Maria en St. Martinus. Dit klooster was het op één na oudste klooster boven de grote rivieren.

De Heiligenberg is maar kort een zelfstandig klooster geweest, want ten tijde van Bisschop Bernulfus (1027-1054) verlaten de monniken de Heiligenberg en zoeken hun heil binnen de grachten en muren van de stad Utrecht. De Heiligenberg wordt dan een uithof van de St. Paulus Abdij. Vanaf die tijd woont er dan een proost, die de kloostergoederen beheert en mogelijk leiding geeft aan de ontginning van het moerasland ten oosten van de Hohorst. Ook wordt de Heiligenberg toen o.a. gebruikt als toevluchtsoord in geval van overstromingen, die daar in de Middeleeuwen nogal eens voorkwamen.

Nog weer later krijgt de familie Lockhorst de bischikking over kloostergoederen.

Na de reformatie werden alle kerkelijke goederen geseculariseerd en kwam de Heiligenberg onder het beheer van de Staten van Utrecht. Als in 1579 graaf Jan van Nassau op de Heiligenberg verblijft is het nog een klooster ('t Clooster'). In 1587-88 wordt de kapel afgebroken en vanaf 1592 wordt het huis verpacht. Enige jaren later vinden we als eigenaar Carel Alexander van Berck, die zich dan heer van de Heiligenberg noemt. Ondertussen is de Heiligenberg een buitenplaats geworden (1637).

Op de oudst bekende afbeelding zien we een omgracht zeventiende-eeuws huis van acht vensters breed en twee bouwlagen in classicistische stijl met aan de rechterzijde een ranke toren. Links tegen het huis staat een zijvleugel met de korte zijde naar voren. Dit gedeelte, kan van oudere datum zijn. Voor het huis bevindt zich een geometrische tuin. Deze afbeelding zien we op een kaart van Jacobus van Deventer van Amersfoort

In 1637 verkochten de Staten van Utrecht De Heiligenberg aan de Amsterdamse koopman Michael Pauw, heer van Achttienhoven, die het goed eerst nog verpachtte. Zijn weduwe verkocht het goed in 1645 aan Carel Alexander van Berck, die het meer dan dertig jaar in bezit zou hebben. Hij moest het huis in 1678, door een faillissement gedreven, verkopen aan Jacob baron de Petersen.

In 1730 was Jan Agges Scholten eigenaar van de buitenplaats. Hij verkoopt het in 1740 aan Johannes Jonas. In 1757 verzocht hij de Staten van Utrecht het huis te mogen afbreken. Toen dat werd afgewezen, verkocht hij het huis huis aan de heren Kelfkens, De Saar en Van Wulven. Deze braken een gedeelte af, vermoedelijk de zijvleugels, maar verkochten het huis in 1785 aan de op het nabijgelegen Lockhorst wonende Gijsbert Jan van Hardenbroek voor ƒ 3.000,-.

Na zijn dood wordt zijn broer Ernst Lodewijk eigenaar en ook hij woont er tot zijn dood in 1843. Deze Ernst Lodewijk krijgt wel toestemming het huis af te breken en laat op dezelfde plek een nieuw huis bouwen van negen vensters breed. Waarschijnlijk heeft hij als architect hiervoor J.D. Zocher jr. in de arm genomen. Ook de tuin werd aangepakt en door architect Van Lunteren omgetoverd in een park in landschapsstijl.

Als Ernst Lodewijk kinderloos sterft, gaat het goed rond 1850 over in het bezit van de derde zoon van zijn broer baron Gijsbert Carel Duco, die dezelfde naam draagt: Ernst Louis. In de tijd dat hij het huis bewoont laat hij er de beide vleugels aan bouwen. De eerste in 1865 en de tweede vleugel in 1875. Architect van deze uitbreiding was de 'Architect des Konings', L.H. Eberson.

Daarna is de Heiligenberg, in het begin van de 20ste eeuw, overgegaan in het bezit van de familie Vening Meinesz. Gedurende de tijd dat deze familie het huis bewoonde hebben ze opgravingen gedaan in de heuvel, die zich achter het huis bevond. Bij deze opgravingen vonden ze een puinlaag van een halve meter dik van vroeg middeleeuws puin (mogelijk uit ca 1000), bestaande uit keien, mortel en stukken turfsteen, fundamenten van een bakstenen muur van grote middeleeuwse baksteen en een tegelvloer bestaande uit vierkante en schuine tegeltjes (daterend uit 1200-1250). Waarschijnlijk is dit dus het overblijfsel van een kapel uit die tijd.

Op de plaats van het tegenwoordige huis zijn nog fundamenten van het oude klooster in de grond aanwezig.

Na de dood van de weduwe Vening Meinesz in 1929 wordt de Heiligenberg verkocht aan de familie De Beaufort. Hiermee komt het huis weer in bezit van de vorige familie, omdat zij via haar moeder een kleindochter is van Mr. Ernst Louis baron van Hardenbroek, die, zoals wij boven al zagen, in 1843 de Heiligenberg had geërfd van zijn neef. Na het overlijden van Ernst Louis de Beaufort werd Anna Aleida de Beaufort de enige eigenaar. Zij verhuurde het buiten aan Jan Karel Hendrik de Beaufort. Hij liet in 1956 de oranjerie tot woonhuis verbouwen. Zijn vrouw verliet in 1965 het huis. Daarna verhuurde de eigenaar, de Stichting De Boom die in 1960 door jonkvrouwe A.A. de Beaufort was opgericht, het huis aan de Rijksgebouwendienst. Deze vestigde er een internaat in. In 1990 kwam het gebouw leeg te staan, waarna het in 1992 werd verhuurd aan een cursuscentrum.

De Heiligenberg werd gehuurd door Mediselect, dat echter failliet gaat, waarna in oktober 2005 het huis leeg komt te staan. Het huis wordt dan te huur aangeboden voor f. 197.500 per jaar. De totale oppervlakte is 1800 m2. In april 2006 wordt er een nieuwe huurder gevonden: Het instituut voor bedrijfskunde IBO, onderdeel van AOG Contractonderwijs BV. Dit instituut was tot eind 2005 gevestigd in een zijvleugel van Slot Zeist.

Bewoners

  • ca 1000 - ca 1580 klooster van de Abdij St.Paulus
  • ca 1600 - Carel Alexander van Berck
  • 1637 - 1644 Michael Pauw
  • 1644 - 1645 Hillegonde Spiegels, weduwe van Michael Pauw
  • 1645 - 1678 Carel Alexander van Berck
  • 1678 - Jacob baron de Petersen
  • < 1730 - 1740 Jan Agges Scholten
  • 1740 - Johannes Jonas
  • > 1757 - 1785 de heren Kelfkens, De Saar en Van Wulven
  • 1785 - Gijsbert Jan van Hardenbroek
  • ca 1800 - 1843 Ernst Louis van Hardenbroek
  • ca 1850 - Ernts Louis van Hardenbroek
  • - familie Vening Meinesz
  • - 1929 weduwe Vening Meinesz
  • 1929 - 1960 familie De Beaufort
  • 1960 - Stichting De Boom

Huidige doeleinden

  • Kantoor

Opengesteld

  • Niet toegankelijk

Bronverwijzing

  • Provincie Utrecht, 1966
  • Historische buitenplaatsen in particulier bezit
  • Kranteartikel van 5 april 2006 in Leusden Nu
  • Van den Hengel, Historie van Leusden
  • Leusden, geschiedenis en architectuur

Foto's © Albert Speelman 2023

@