Veenborg Welgelegen

Ligging

Hoogezand-Sappemeer - De Vosholen 60

Geschiedenis

In 1628 begon de stad Groningen met de ontsluiting van de venen rondom het drooggelegde Sappemeer. Het werk werd uitbesteed aan de Veencompagnieën. In 1647 stichtten enige burgers uit de stad, toen het Kleinemeer aan de beurt was, de Groninger Borger Compagnie. Een van de Groninger borgheren was de boekhouder Jan Cornelis Spiel, hij is de stichter van de buitenplaats Welgelegen.

Jan Cornelis Spiel was in 1639 getrouwd met Margreta van Ewsum. Hij hield zich bezig met de turfgraverij in Kleinemeer en kwam geregeld op het Compagniehuis. Hij was het die op de gedachten kwam om hier zomers te gaan wonen. Zo werden er in 1655 een heemstede afgebakend in het Kleinemeer en bouwde Spiel daar zijn hofstede. Het huis was voorzien van twee trapgevels met in het midden een torentje. Om het huis lag een gracht en naar het zuiden strekte zich een grote siertuin uit. Het gehele terrein was omsloten door een brede singel met geboomte.

Na het overlijden van Spiel werd de kleinzoon van Margreta van Ewsum, Johannes Vertier Stoltz, de nieuwe eigenaar. Hij trouwde Susanna van Wullen en woonden in de Nieuwe Zwanestraat in Groningen. Stoltz was advocaat en ontvanger van de predikantgoederen alsmede boekhouder van het Burgerweeshuis en het Fraterhuis. Hij verfraaide het landgoed aanzienlijk. Door een gebleken kastekort werd hij van zijn taak ontheven in 1692 en na geharrewar en aanmaningen, resulteerde dit in een executie. Op 16 mei 1695 vond de verkoop van de buitenplaats plaats in het Wijnhuis aan de Grote Markt.

Jan Roberts kocht de buitenplaats voor 3500 Caroliguldens. Maar een maand na de aankoop overleed hij en verkocht zijn weduwe de buitenplaats in augustus 1695 aan Jan Lohman. Hij was ambtman van het Goorecht, later rekenmeesterprovinciaal en tenslotte lid van de Raad van State. In 1730 werd de buitenplaats verkocht aan de katholieke bierbrouwer Albertus Boelens.

Inmiddels was het huis bouwvallig geworden en op 13 juli 1736 verkocht Boelens het voor 4300 Caroliguldens aan Carl Friedrich Graaf von Warstensleben. Hij ging hier zomers wonen met zijn vrouw Wendelina Cornera Alberda. Het is aannemelijk dat hij het huis direct ging verbouwen en dat het huidige huis toen is gebouwd. Door zijn militaire functie en de oorlogen was hij niet vaak op zijn buitenplaats. Zijn vrouw overleed in het voorjaar van 1746 en het huwelijk was kinderloos gebleven. Uit zijn tweede huwelijk met een Duitse gravin zijn acht kinderen geboren. Carl Friedrich overleed in 1778.

Op 24 maart 1747 werd de buitenplaats opnieuw verkocht. Voor 3000 Caroliguldens werd de luitenant-kolonel Wilhelmus Lichtenvoort de eigenaar. Na zijn militaire loopbaan vestigde hij zich voorgoed op de buitenplaays. Hij hield zich ook bezig met de turfgraverij. Zijn zoon Cornelis Star Lichtenvoort woonde vanaf 1768 op het huis. Later vertrok hij met zijn gezin naar het huis van zijn moeder in Groningen. In de woelige jaren van de Franse Revolutie trok hij zich terug op zijn buitenplaats.

Mr. Willem Cornelis Star Lichtenvoort (1782-1861), die eerst rechter was in Winschoten, betrok de buitenplaats toen hij zijn vader, mr. Cornelis Star Lichtenvoort, als kantonrechter in Hoogezand opvolgde. Na het overlijden van Willem Cornelis Star in 1849 ging de buitenplaats over naar zijn oudste zoon Cornelis Star Lichtenvoort. Hij was weinig begaafd en zijn belangstelling ging in hoofdzaak uit naar mooie paarden. Op jeugdige leeftijd, 43, overleed hij in 1861. Zijn weduwe Christina Jacoba Wijckerheid Bisdom ( -1876) hertrouwde later met Cornelis Star Nauta ( - 1900), een neef van haar eerste echtgenoot. Na het overlijden van Cornelis Star Nauta vererfde de buitenplaats op enige verre bloedverwanten. Deze verkochten de buitenplaats aan landbouwer Aeilko Edzes. ZIjn boerderij stond schuin tegenover Welgelegen. Het ging hem in hoofdzaak op de bijbehorende landerijen en verhuurde het huis aan de heer Steenbeek, leraar aan de R.H.B.S.

Bij het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog diende het huis tijdelijk tot toevluchtsoord voor Belgische vluchtelingen. Het huis raakte steeds meer in verval en in 1915 viel het besluit tot afbraak. Plotseling kwam mr. Cornelis Alexander Star Numan en kocht de buitenplaats om het aloude familiebezit te redden. Het huis herrees in zijn oorspronkelijke gedaante. Mr. Star Numan was ongetrouwd en bij zijn overlijden in 1936 ging het over op zijn zuster Catherina. Zij was gehuwd met mr. Evert Jan Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren. Hij was burgemeester van Slochteren. Van 1917 tot 1925 verbleven zij er, daarna werd het verhuurd aan o.a. burgemeester Eikema. Daarna deed het dienst als verpleeginrichting van ouden van dagen. Met behulp van het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk heeft de gemeente Hoogezand-Sappemeer de buitenplaats gerestaureerd

Het huis is sinds 1967 in eigendom van de John Welch Loge. In 2017 is de Veenborg verkocht aan Het Groninger Landschap. De Odd Fellows kunnen het gebouw gebruiken voor hun activiteiten.

Bewoners

  • 1655 - Jan Cornelis Spiel x Margreta van Ewsum
  • - 1695 Johannes Vertier Stoltz x Susanna van Wullen
  • 1695 Jan Roberts
  • 1695 - 1730 Jan Lohman
  • 1730 - 1736 Albertus Boelens
  • 1736 - 1747 Carl Friedrich graaf von Wartensleben x Wendelina Cornera Alberda van Menkema
  • 1747 - Wilhelmus Lichtenvoort
  • 1768 - Cornelis Star Lichtenvoort
  • - 1849 Willem Cornelis Star Lichtenvoort
  • 1849 - 1861 Cornelis Star Lichtenvoort x Christina Jacoba Wijckerheid Bisdom
  • 1861 - 1900 Christina Jacoba Wijckerheid Bisdom x Cornelis Star Nauta
  • 1900 - Aeilko Edzes
  • 1915 - 1936 Cornelis Alexander Star Numan
  • 1936 - Catharina x Evert Jan Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren
  • 1967 – 2017 John Welch Loge
  • 2017 – Het Groninger Landschap

Huidige doeleinden

  • Old Fellow Huis

Opengesteld

  • Het huis is niet toegankelijk
  • Het landgoed is vrij toegankelijk

Bronverwijzing

  • Monumenten in Nederland - Groningen
  • Wikipedia - Welgelegen (Veenborg)

Foto's © Albert Speelman 2023

@