Buitenplaats Rijnstroom

Ligging

Leiden - Hoge Rijndijk. Gelegen op de plaats waar nu het Rijn-Schiekanaal in de Nieuwe Rijn uitmondt.

Geschiedenis

Op 4 januari 1687 werd het omschreven ‘als een speeltuin met twee speelhuizen gelegen tussen Hoge Rijndijk en de Trekweg te Utrecht’ in een waarbrief. Het werd door Anna de Bruyn, weduwe van de burgemeester Floris van Zanen, verkocht aan Galenius de Schregel voor ƒ 1.650.

Hij verkoopt op 8 maart 1692 de helft van het toen naamloze landgoed aan de familie Bilderbeek, de andere helft behoud hij zelf. Op 22 oktober 1696 wordt de tuin door verkopers, t.w. de voogden over Anna en Maria van Bilderbeek voor de ene helft en de voogden over Francys de Schregel Galeniuszoon voor de andere helft voor ƒ 1.060 verkocht aan Lucas de Lemeer. Hij laat een nieuw huis bouwen met orangerie, speeltuin, tuinmanshuis, stalling etc. Het landgoed is dan 1 morgen 225 roe groot en wordt Rijnstroom gedoopt.

De erven van De Lemeer verkopen op 1 november 1721 de buitenplaats voor ƒ 5.400 aan Paulus Kervel. Na zijn overlijden verkoopt zijn weduwe op 27 februari 1779 Bertha Geertruid Franken voor ƒ 6.080 aan haar zoon Pieter Vreede jr. (1750-1837).

Op 3 december 1787 verkoop Pieter zijn bezit voor ƒ 12.000 aan mr. George Reynhard van Marle, die het op 12 juli 1788 voor ƒ 9.500 verkoopt aan Jeronimus Mattheus Bazels. Zijn weduwe Margaretha van Zeeberg verkoopt de buitenplaats voor ƒ 7.000 aan het echtpaar Otto Lewe en Anna Adriaanse Gerlacius. Otto vergroot de buitenplaats oostwaarts tot de Roomburgerwetering door grondaankopen tot 2 morgen 65 roe.

Op 16 november 1808 wordt de buitenplaats voor ƒ 12.000 verkocht aan Johanna Pauline du Pon, weduwe van Dominicus Jan van Deventer. Haar zuster en gemachtigde, Elisabeth du Pon, verkoopt de bezitting op 7 maart 1817 aan Constantia Elisabeth Rau. Zij woonde aan het Rapenburg bij de Kloksteeg. Haar eigendom vergrootte zij in 1817 door aankoop van het naastgelegen buitenplaats Zomerlust en verkocht het daarna op 13 november 1824 voor ƒ 5.600 aan Jacob Iman Cornelis de Vries.

Het landgoed wordt op 15 maart 1826 verkocht voor ƒ 7.750 aan de bekende Leidse notaris Pieter van Hemeren. Op 10 juni 1829 verkoopt de buitenplaats voor hetzelfde bedrag aan dekenfabrikant Jacobus Scheltema Jzn. (1794-1838), getrouwd met Henriette Wilhelmina Walen.

Barend Blok is op 11 november 1834 de eigenaar. Zijn weduwe Maria Johanna Celosse verkoopt de buitenplaats op 8 oktober 1838 aan de katoenhandelaar Johannes Hermanus van Wensen (1777-1854), getrouwd met Adelgunde Henriette Mathildes Driessen (1785-1869). Met deze familie bleef de buitenplaats voor langere tijd in hetzelfde geslacht. Hun zoon, de katoenfabrikant Johannes Ignatius van Wenen (1810-1886), getrouwd met Maria Louise Antoinette Straeter (1814-1893), bewoonde aanvankelijk het grote buitenplaats Rhijnhof aan het Haagse Schouw. Later betrok hij Rijnstroom en bleef dit bewonen tot de dag van zijn overlijden.

Na het overlijden van Johannes echtgenote in 1893 werd de buitenplaats, die toen 2.0364 ha groot was, verkaveld en publiekelijk verkocht. Op de verkavelde stroken werden al huisjes gebouwd, waarmee de finale aftakeling van Rijnstroom werd ingeluid. Het woonhuis werd verkocht aan de gebroeders Van Uden, pachters van de gemeentereiniging. De opstallen bestonden toen volgens de koopacte behalve uit het woonhuis, koetshuis met stalling voor twee paarden, tuinmanswoning, volière, beelden, fontein, etc. De familie Van Uden bleef het huis tot 1915 bewonen toen de provincie het nodig had voor de aanleg van het Rijn-Schiekanaal. De as van het ontworpen kanaal was juist over het midden van het woonhuis geprojecteerd. Het moest met alle opstallen worden afgebroken.

Bewoners

  • - 1687 Anna de Bruyn
  • 1687 – 1692 Galenius de Schregel (1/2 van het perceel)
  • 1692 – 1969 familie Bilderbeek (1/2 van het perceel)
  • - 1969 voogden familie De Schregel
  • 1969 - 1721 Lucas de Lemeer
  • 1721 – 1779 Paulus Kervel x Bertha Geertruid Franken
  • 1779 – 1787 Pieter Vreede jr.
  • 1787 – 1788 George Reynhard van Marle
  • 1788 – 1802 Jeronimus Mattheus Bazels x Margaretha van Zeeberg
  • 1802 – 1808 Otto Lewe x Anna Adriaanse Gerlacius
  • 1808 - 1817 Johanna Pauline du Pon
  • 1817 – 1824 Constantia Elisabeth Rau
  • 1824 – 1826 Jacob Iman Cornelis de Vries
  • 1826 – 1829 Pieter van Hemeren
  • 1829 - 1834 Jacobus Scheltema x Henriette Wilhemina Walen
  • 1834 – 1838 Barend Blok x Maria Johanna Celosse
  • 1838 - 1854 Johan Hermanus van Wensen x Adelgunde Henriette Mathildis Driessen
  • 1854 – 1886 Johannes Ignatius van Wensen x Maria Louise Antoinette Straeter
  • 1886 - 1893 Maria Louise Antoinette Straeter
  • 1893 – 1915 Gebroeders Van Uden

Huidige doeleinden

  • Verdwenen
  • Van de buitenplaats resteert alleen nog het toegangshek aan de Hoge Rijndijk 25, voormalig Militair Invalidenhuis.

Bronverwijzing

  • De Leidse Lustwarande. Geschiedenis van de tuinkunst op kastelen en buitenplaatsen rond Leiden, 1600 - 1800.
  • “Rijnstroom” – pag. 124-129 uit Jaarboekje voor geschiedenis en oudheidkunde van Leiden en Omstreken 1951

Foto's © Albert Speelman 2023

@